Wizyta w podziemiach schronu pod starym dworcem PKP w Poznaniu

   Poczekalnia dla matek z dziećmi, oddzielna dla żołnierzy radzieckich i ludowego wojska polskiego, w których to można było wyprasować mundur, a nawet noclegownia. Liczne podziemne przejścia między peronami i... podziemny schron. A to nie wszystko, co było niegdyś do dyspozycji pasażerów wysiadających na Dworcu Głównym PKP w Poznaniu. Choć to już przeszłość, bo stary budynek dworca zastąpił nowy - Centrum Handlowe Awenida, to w planach jest remont starego budynku, aby przywrócić mu dawne kolejowe przeznaczenie. Dlaczego ? Bo to jeden z symboli Poznania, obok pobliskich Międzynarodowych Targów Poznańskich.

Warto przypomnieć, że ostatni pasażerowie z dworca skorzystali w 2012 roku.

Forteczny dworzec w środku twierdzy

   Plany budowy głównego dworca, który miał zastąpić wcześniej wybudowany drewniany na Jeżycach, zakładały wybudowanie budynku w stylu neoromańskim, wzorując się poczdamskim dworcem w Berlinie. Przygotowania zakończono w 1869 roku tworząc wykop pod fundamenty pośród umocnień fortyfikacyjnych, wykorzystując wcześniej wykopaną ziemię do budowy nasypu kolejowego linii prowadzącej do Stargardu.

Budowany w latach 1874-79 budynek był pierwszym murowanym dworcem o charakterze fortyfikacyjnym o czym świadczyła jego masywna bryła. Frontową elewacje przyozdobiono czerwoną cegłą zwieńczając loggią i attyką z zegarem oraz dwoma orłami z piaskowca. Po obu stronach budynku znalazły się po trzy perony połączone podziemnymi przejściami. Dlaczego wybrano akurat taki układ? Najeży pamiętać, że dworzec znalazł się w pasie umocnień twierdzy poligonalnej. Planując odpowiednie rozmieszczenie, zakładano łatwość obrony w przypadku ataku wroga poprzez odsunięte od siebie budowle.

Aby dostać się do obiektu nad obecną ulicą Głogowską wybudowano kładkę, która to pasażerowie mogli dostać się do wejścia głównego.

W 1896 roku w sprzedaży dla pasażerów pojawiły się bilety peronowe, które miały za zadanie m.in. ograniczyć obecność w budynkach dworcowych.

W 1902 roku powstał Dworzec Cesarski, który powstał jako prywatny (dziś letni) dworzec dla cesarza Wilhelma II z myślą o przyjmowaniu na nim oficjalnych gości oraz rodziny. Z założenia miał stanowić synonim luksusu, dzięki umiejscowieniu w budynku salonu cesarskiego, pokoju dla gości i toalety. Dziś, gmach przypomina formę z 1913 roku.

Jednym z pasażerów Dworca Cesarskiego był Ignacy PADEREWSKI - polski pianista, kompozytor i działacz niepodległościowy, skąd rozpoczęła się jego wizyta w Poznaniu, inicjująca wybuch Powstania Wielkopolskiego. Z dworca korzystali również naczelnik państwa - marszałek Józef PIŁSUDSKI i ówczesny prezydent Polski Stanisław WOJCIECHOWSKI.

Dziś po generalnym remoncie z lat 2010-2011 mieści się tu peron 4b Kolei Wielkopolskich. Z tego też miejsca odjeżdżają pociągi retro prowadzone przez parowozy z Wolsztyna.

Międzywojenna modernizacja

   W 1929 roku z okazji 10-lecia odzyskania przez II Rzeczpospolitą niepodległości, w Poznaniu zaplanowano zorganizowanie Powszechnej Wystawy Krajowej, eksponującej dorobek gospodarczy, kulturalny, naukowy i polityczny kraju. Chcąc przygotować się do przybycia delegacji z różnych zakątków świata rozpoczęto gruntowną modernizację wcześniej powstałego budynku.

Przebudowie poddano tunele: wschodni i zachodni pod peronami, umożliwiając przejście do głównego budynku, wychodząc szklanym holem pod same kasy biletowe. Do wnętrz weszła nowoczesność, m.in. zamieniając oświetlenie gazowe na elektryczne.

Na potrzeby wystawy wybudowano również nowy budynek Dworca Zachodniego według projektu Władysława Czarneckiego - architekta, urbanisty i ówczesnego kierownika Wydziału Rozbudowy Miasta, który miał umożliwić bezpośrednie dostanie się na teren wystawy, dziś Międzynarodowych Targów Poznańskich. W 1978 roku dworzec został uznany za zabytek. Zastąpił niewielki budynek dworca Łazarskiego z 1904 roku.

Przeobrażeniu uległ również sam teren przed głównym budynkiem. Powstał obszerny plac do którego od 1880 roku docierał konny tramwaj a niespełna 12 lat później elektryczny. Aby ułatwić pasażerom podróżowanie do centrum postanowiono umiejscowić tu pętle tramwajową, istniejącą aż do roku 1970.

Podczas okupacji niemieckiej wzdłuż torów dworca głównego wybudowano szereg schronów przeciwlotniczych dla ludności. 9 kwietnia oraz 29 maja 1944 roku budynki kolejowe zostały zbombardowane przez lotnictwo alianckie.

Powojenne czasy

   Po zakończeniu II Wojny Światowej dworzec w latach 1946-49 poddano odbudowie nadając fasadzie cech klasycystycznych a w latach 1961-76 modernistycznych.

Podczas pierwszej z przebudów elewacja uległa powiększeniu do wysokości 17 metrów przez co zaistniała potrzeba lepszego doświetlenia części głównej gmachu. Zdecydowano się na zwiększenie wysokości okien do 6 metrów.

Wzdłuż bocznych ścian ulokowano 10 kas biletowych ze znajdującymi się nad nimi pomieszczeniami dla pracowników kolei. Dla pasażerów oddano do dyspozycji pięć poczekalni. Uroczyste otwarcie dworca odbyło się 20 kwietnia 1949 roku.

Kolejna modernizacja zatraciła wygląd starego przedwojennego dworca. W latach 70-tych XX wieku dworzec uchodził za przestarzały - wszak obchodził swoje 100-letnie urodziny. W 1970 roku zapadła decyzja o ostatniej jak się później okazało gruntownej przebudowie. Prace budowlane zaplanowano w pięciu etapach: modernizacje holu z kasami, wnętrze Dworca Zachodniego, część z małą gastronomią oraz bryłą budynku. Wydłużono hol, zamurowano frontowe okna, a elewacje przykryto płytami granitowymi. Prace zakończono w 1976 roku.

W takiej formie funkcjonował do 25 października 2013 roku, gdy otworzono nowy dworzec – Poznań City Center, a dziś Avenida Poznań.

Szklane Centrum Handlowo-kolejowe "Avenida”

   Przygotowując miasto Poznań jako miejsca, w którym planowano rozegranie meczu do EURO 2012, wojewódzkie miasto potrzebowało nowego, nowoczesnego na miarę XXI wieku dworca mogącego przyjąć i obsłużyć gości przyjeżdzających na mecz z różnych zakątków świata.

Pierwsze umowy na realizację nowego projektu budowlanego, mającego na celu tworzenie Zintegrowanego Centrum Komunikacyjnego podpisano w 2009 roku. Wartość kontraktu oszacowano na 160 mln Euro, w ramach którego miał powstać nowy budynek dworca kolejowego, parking na 1500 samochodów, dworzec autobusowy i centrum handlowo-usługowe.

Uroczystego otwarcia dworca 29 maja 2012 roku dokonał Prezydent RP Bronisław KOMOROWSKI. Budynek - głównie ze szkła został wybudowany nad torami i peronami 1,2 i 3. W 2016 roku do gmachu kolejowego dobudowano Centrum Handlowe Poznań City Center, które w listopadzie tego samego roku zmieniło nazwę na Avenida, co w języku hiszpańskim oznaczało „aleję”. Niestety wykonane błędy na etapie projektu spowodowały konieczność wykonywania kolejnych prac budowlanych, jak choćby potrzebę dobudowania dodatkowego peronu w 2019 roku i przedłużenia przejścia podziemnego do dworca PKS.

Podziemne centrum zarządzania kolejową Obroną Cywilną

   Wraz z kolejnymi modernizacjami budynku dworca, prace budowlane przeprowadzano również w niedostępnych dla zwykłego pasażera podziemiach. W latach zagrodzenia atakiem nuklearnym podczas Zimnej Wojny, obiekty strategiczne musiały posiadać schrony dla kadry zarządzającej, do których miano schodzić w przypadku wojny. To w nich miały zapadać decyzje o dalszym funkcjonowaniu ważnych zakładów, a za taki uznawano także Poznański Węzeł Kolejowy.

W latach 60-tych pod starym dworcem podziemia dostosowano do funkcji schronu przeciwatomowego. Pod specjalnie wzmocnionym stropem wyznaczono szereg pomieszczeń dla osób funkcyjnych w strukturach kolejowej Obrony Cywilnej. Aby dostać się do wnętrz trzeba było pokonać specjalne hermetyczne stalowe drzwi, które zapewniały ochronę przed dostaniem się do środka gazów bojowych lub promieniowania.

W czasach funkcjonowania Obrony Cywilnej, czyli do końca lat 90-tych, w pomieszczeniach odbywały się ćwiczenia, mające za zadanie nauczyć procedur działania na wypadek wystąpienia zagrożenia.

Jednorazowo mogło w nim przebywać 100 osób. narady i podejmowanie następowało w największym pomieszczeniu obiektu, w którym do dziś zachował się duży stół sztabowy, a na ścianach specjalne tablice do nanoszenia informacji. O tym, że tu zapadały kluczowe decyzje świadczy zachowana plansza ze schematem formacji OC stacji rejonowej Poznań Główny jak również mniejszych stacji jak np. Puszczykowo.

Z technicznego wyposażenia dziś pozostało niewiele. Są urządzenia filtrowentylacyjne, agregat prądotwórczy, własne ujęcie wody i analogowa centrala telefoniczna z której przekazywano rozkazy.

Ale to nie jedyny schron. Również pomyślano o pasażerach. Osoby przebywające w głównym budynku dworca mogły udać się do pomieszczeń piwnicznych, które przeznaczono dla podróżnych.

Dziś dworzec Poznań Główny stanowi ważny węzeł komunikacyjny (w oznaczeniu PKP – Premium) za równo w ruchu krajowym jak i międzynarodowym, obsługując dziennie około 62 tysięcy pasażerów.

Pragniemy podziękować Dyrekcji Oddziału Gospodarowania Nieruchomościami Spółki PKP S.A. w Poznaniu za okazaną pomoc w realizacji artykułu.

Tekst i Foto: plut. Marcin KAMIŃSKI

Konsultacja: Mariusz PIEPRZKA

Archiwalne zdjęcia: Wielkopolskie Muzeum Niepodległości, Redakcja lepszyPoznan.pl